Pokolenie strajku klimatycznego musi być świadome, że ich społeczeństwa nie reagują nie dlatego, że demokracja jest niezgodna ze sprawiedliwością klimatyczną, ale dlatego, że nasze demokracje są od dziesięcioleci atakowane przez tych samych neoliberalnych aktorów, którzy niszczyli klimat. Musimy szerzyć świadomość i wiedzę na temat Atlas Network, jej fundatorów i sojuszników, aby nasze ruchy zrozumiały, z kim naprawdę mamy do czynienia.

Julia K. Steinberger (ur. 1974) jest profesorką ekonomii ekologicznej na Uniwersytecie w Lozannie. Bada związki między wykorzystaniem zasobów a kondycją społeczeństw. Jest współautorką szóstego raportu oceniającego Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), gdzie wniosła wkład w dyskusję na temat ścieżek łagodzenia zmian klimatu.

Polskie tłumaczenie tekstu Tadzia Muellera o potrzebie nowej polityki radykalnej lewicy w rzeczywistości katastrofy.

A jak sprawić, by sprawy ruszyły z miejsca? Z nowym cyklem walk, z nowymi praktykami ruchu, które poważnie traktują fakt, że globalne katastrofy społeczno-ekologiczne (nie tylko klimatyczne, ale także bioróżnorodność itp.) idą w parze z ogromnym wzrostem zagrożenia faszyzmem, a jak dotąd to głównie prawica zinstrumentalizowała obawy o przyszłość i upadek i przekształciła je w ruchy polityczne dla swojego projektu.

Oznacza to, że nie możemy tłumić tych obaw w komunikacji politycznej, ale musimy je uznać. Musimy dążyć do akceptacji, a poprzez akceptację do realistycznej nadziei, nadziei na wspólnotę, solidarność i człowieczeństwo w ciemniejącym świecie, zamiast fałszywej nadziei opartej na bzdurach i wyparciu, która będzie coraz bardziej obezwładniająca, im bardziej upadek stanie się rzeczywistością.

Chcę powiedzieć, że ci, którzy uważają, że uznanie rzeczywistości załamania klimatu jest defetyzmem, budują swoje strategie na samooszukiwaniu się; tylko ci, którzy wiedzą, co nadchodzi, mogą się przygotować, mogą nas przygotować, abyśmy nie zostawili załamania nazistom. A każdy, kto pozostawia upadek, tj. przyszłość, nazistom, już się poddał, już się poddał.

Zadania i struktura platformy online programu "Patrzymy w Górę".

"Patrzymy w górę" - wieloletni program działań #TePeWu w dziedzinie edukacji, informacji i inspiracji osób, kolektywów i społeczności wobec zapaści ekosystemu i infrastruktury cywilizacyjnej. Początek: 1 lutego 2024.

Zgłaszajcie się!

Cel programu: uruchomienie i długofalowe prowadzenie platformy informacyjno-edukacyjnej na rzecz przeciwdziałania skutkom zapaści ekologicznej i cywilizacyjnej, z naciskiem na komunikowanie ustaleń naukowych i promowanie oddolnych, społecznościowych modeli odpowiedzi na wyzwania. Zapraszamy zainteresowane osoby i kolektywy do współpracy w realizacji projektu.

-> email: [email protected]
-> matrix: #PwG open:min.tepewu.pl

Więcej znajdziecie na stronie programu: https://tepewu.pl/kat/pwg/

Pierwsza salwa w naszej wojnie ekonomicznej z państwem i kapitałem.

Artel uruchomił usługę druku cyfrowego dla grup aktywistycznych, jednocześnie poszerzają przestrzeń wolną od kapitalizmu i pracy najemnej. Poznaj nas, pomóż nam, pracuj z nami!

Prezentacja o tym, jak być przygotowanym na rozne nietypowe sytuacje w USA. Czesc z tego przeklada sie na Europe, wiele nie.

Podsumowanie:

Manager hasel

Dane kontaktowe do przyjaciol

Ustalanie grupy wzajemnego zaufania

Posiadanie prawnika

Przygotowanie kopii najwazniejszych dokumentow (jak akt urodzenia)

Wyrob paszport

Backup

Ubezpieczenie

Dzielenie sie dostępami z najblizszymi w razie wypadku/smierci

Branie udzialu w zajeciach z pierwszej pomocy

Naucz sie strzelac

Znajdz slusarza

Poznaj swoich sasiadow

Przecwicz ewakuacje

TW/CW: niektore historie, ktore przytacza sa dosc smutne

Wnioski z obserwacji życia w pięciu "Niebieskich Strefach", gdzie ludzie żyją wyraźnie dłużej niż przeciętna w ich społeczeństwach.

Poniższe jest sparafrazowanym tłumaczeniem najważniejszej listy kontrolnej.

Dużo naturalnego ruchu. Najdłużej żyjący ludzie na świecie nie pompują żelaza, nie biegają w maratonach ani nie chodzą na siłownię. Zamiast tego żyją w środowisku, które nieustannie zachęca ich do ruchu. Uprawiają ogrody i nie mają mechanicznych udogodnień do pracy w domu i na podwórku.

Cel w życiu. Okinawczycy nazywają go Ikigai, a Nicoyanie — plan de vida; dla obu tłumaczy się to na „dlaczego budzę się rano”. Znajomość swojego poczucia celu jest warta nawet 7 lat dodatkowej długości życia.

Odstresowanie. Nawet ludzie w Niebieskich Strefach doświadczają stresu. Stres prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, związanego z każdą główną chorobą trapiącą nas w starości. To, co najdłużej żyjący ludzie na świecie mają, a czego nie mają inni, to praktyki pozwalające pozbyć się tego stresu. Okinawczycy każdego dnia poświęcają kilka chwil na wspominanie swoich przodków, adwentyści się modlą, Ikarianie ucinają sobie drzemkę, a Sardyńczycy robią happy hour.

Zasada 80%. Hara hachi bu - 2500-letnia konfucjańska mantra z Okinawy wypowiadana przed posiłkiem przypomina, że należy przestać jeść, gdy żołądek jest w 80% pełny. Te 20% luki między brakiem głodu a uczuciem sytości może stanowić różnicę między utratą wagi a jej przyrostem. Ludzie w Niebieskich Strefach jedzą swój najmniejszy posiłek późnym popołudniem lub wczesnym wieczorem, a następnie, nie jedzą więcej przez resztę dnia.

Skłonność do roślin. Strączki, w tym fava, czarna, soja i soczewica, to podstawa większości diet dla stulatków. Mięso — głównie wieprzowina — jest spożywane średnio tylko 5 razy w miesiącu. Wielkość porcji to 90-120 gramów, czyli mniej więcej tyle, ile waży talia kart.

Wino (ale dobre). Ludzie we wszystkich Niebieskich Strefach (z wyjątkiem adwentystów) piją alkohol umiarkowanie i regularnie. Osoby pijące umiarkowanie przeżywają osoby niepijące. Wskazane jest picie 1 do 2 kieliszków dziennie (najlepiej sardyńskiego wina Cannonau), z przyjaciółmi lub z jedzeniem. I nie, nie możesz oszczędzać przez cały tydzień i wypić 14 drinków w sobotę.

Przynależność. Wszyscy z wyjątkiem 5 spośród 263 stulatków, z którymi przeprowadzono wywiady, należeli do jakiejś wspólnoty opartej na ~~wierze~~ duchowości. Wyznanie nie wydaje się mieć znaczenia. Badania pokazują, że uczęszczanie na ~~nabożeństwa oparte na wierze~~ spotkania związane z duchowością 4 razy w miesiącu doda od 4 do 14 lat długości życia.

Przede wszystkim bliscy. Szczęśliwi stulatkowie, którzy żyją w Niebieskiej Strefie, stawiają na pierwszym miejscu swoje rodziny. Oznacza to utrzymywanie starzejących się rodziców i dziadków w pobliżu lub w domu (obniża to wskaźniki zachorowalności i śmiertelności również wśród dzieci w domu). Żyją w długotrwałych związkach (co może dodać do 3 lat długości życia) i inwestują w swoje dzieci z czasem i miłością. (Będą bardziej skłonni do opieki nad starzejącymi się rodzicami, gdy nadejdzie czas).

Właściwe plemię. Najdłużej żyjący ludzie na świecie wybrali — lub urodzili się w — kręgi społeczne, które wspierały zdrowe zachowania, Okinawczycy tworzą moais — grupy 5 przyjaciół, którzy wiążą się na całe życie. Wielopokoleniowe badania z Framingham w Massachusetts pokazują, że palenie, otyłość, szczęście, a nawet samotność są "zaraźliwe". Zatem sieci społeczne ludzi długowiecznych korzystnie kształtują ich zachowania zdrowotne.

600 W mocy nominalnej z dwóch solarów, 200 Ah / 24 V. Opcja podłączenia generatora wiatrowego na kolejne 600 W. Przetwornica true sinewave. Przyzwoity system zasilania awaryjnego dla wiejskiego domku. Około 3000 zł, jeden dzień roboty.

Wykres temperatury dla miast w Polsce.

W zeszłym roku giełda Chicago Mercantile Exchange uruchomiła pierwszy w historii rynek kontraktów terminowych na wodę, co oznacza, że rolnicy, inwestorzy, władze miejskie i fundusze hedgingowe mogą kupić umowę prawną zwaną "kontraktem terminowym", która ustala z góry określoną cenę wody, która zostanie wykorzystana w przyszłości. Jeśli takie wydarzenie jak susza spowoduje wzrost ceny, sprzedawca kontraktu musi wyrównać różnicę (i odwrotnie), jeśli cena spadnie. Tego rodzaju transakcje spekulacyjne są od dawna stosowane w przypadku towarów, takich jak złoto czy ropa naftowa, ale nie w przypadku zasobów podtrzymujących życie, takich jak woda.

Euroazjatycka Unia Gospodarcza ("EAEU") to rosyjska odpowiedź na Unię Europejską. Zablokowanie eksportu do innych krajów EAEU to dziwny ruch.

Ale... sygnalista z FSB wspominał o możliwych globalnych brakach jedzenia:
https://noteplan.co/n/3D073DDB-CB0F-4ABC-BC93-01A94141445B

Nie on jeden zresztą:
https://the-blindspot.com/ww3-watch-the-fertiliser-angle/

Nie wygląda to dobrze.

cross-posted from: https://szmer.info/post/16344

Kochane ludzie,

Po kilku tygodniach rozmów, myślenia i pisania dojrzał pomysł utworzenia Powiernictwa Warty. Będzie ono (jak już powstanie) rozciągało opiekę nad regionem wodnym Warty, aby chronić i regenerować zarówno wody, jak i część lądową regionu, dla dobra wszystkich żyjących tam istot.

Podstawową naszą deklaracją jest:

Wiemy, że nie jesteśmy właściciel(k)ami ani hegemon(k)ami tego świata ani żadnego jego kawałka. Cokolwiek twierdzi prawo, mamy go jedynie pod opieką -- otrzymaliśmy go od tych, co tu żyli/ły przed nami, a oddamy go tym, które_którzy przyjdą po nas. Odpowiadamy za to, żeby przekazać go w stanie lepszym, niż do nas trafił.

Chcemy być Powierniczkami i Powiernikami Warty. Jej opiekun(k)ami w imieniu przyszłych pokoleń. Chcemy też na rzece i przy rzece działać społecznie, wypoczywać, pracować a być może mieszkać. Chcemy, by była naszym domem i by łączyła nas z naszymi przyjaciółmi i sąsiadami.

Jeśli Twój umysł i serce zgadzają się z tą deklaracją, zapraszam do dalszej lektury (https://shorturl.tepewu.pl/powiernictwo) i do porozmawiania z nami najpierw tutaj, a potem na naszym własnym serwerze. I oczywiście przyprowadź przyjaciół(ki). :-)

cross-postowane z: https://szmer.info/post/15590

Appropedia to strona poświęcona opracowywaniu i udostępnianiu wspólnych rozwiązań w zakresie zrównoważonego rozwoju, ograniczania ubóstwa i rozwoju międzynarodowego poprzez wykorzystanie zdrowych zasad i odpowiednich technologii, oryginalnych badań i informacji o projektach. Jesteśmy wiki, czyli rodzajem strony internetowej, która umożliwia każdemu dodawanie i edytowanie treści.

Myśląc o kryzysie klimatycznym zaczęłam się zastanawiać: jak mogłoby wyglądać takie samowystarczalne gospodarstwo/wioska/kooperatywa, w której możnaby się schronić gdy świat by się zaczął walić i wszystko inne by zawiodło? Wiadomo, samowystarczalność to mało jasne pojęcie i potrzebujemy współpracy takiej czy innej, zapewne takie wioski/gospodarstwa musiałby być ze sobą w kontakcie i wsparciu czy wymianach zasobów. Mam jednak na myśli życie bez rządu, sklepów, prac na etat dostarczających takich zasobów jak pieniądze czy żywność (jaka by ona nie była). W kapitalizmie się urodziłam, w kapitalizmie żyję i nic poza kapitalizmem nie znam i nie umiem sobie wyobrazić czy zwizualizować, poza mglistymi sennymi wizjami o lepszym świecie.

Wiadomo, że potrzebne są:

1. Jedzenie - X mieszkańców trzeba wyżywić przez cały rok. Ile hektarów pola by było potrzebne na osobę? Da się to jakoś policzyć? Co należy uwzględnić? Zboża, owoce, warzywa? Kury na jajka, krowy?
2. Woda. Tu akurat alternatywy dla "normalnej" kanalizacji wyobrazić mi sobie nietrudno, wszak istnieją studnie głębinowe i inne ciekawe rzeczy. Pytanie, na ile ta woda by była "nieograniczona" i czy by była bieżąca i ciepła.
3. Elektryczność (nie umiem sobie wyobrazić życia bez tego). Też do ogarnięcia, są już teraz projekt y samowystarczalnych energetycznie domów, wiatraki, panele słoneczne... I pewnie inne rzeczy których nie wiem.
4. Transport. Ropa się kiedyś skończy albo nam odetną dostęp i autkiem się nie pośmiga. Na dłuższe trasy/niepogodę rower odpada, no i są ludzie niepełnosprawni. Transport plonów też trzeba jakoś ogarnąć. Powrót do koni pociągowych? Self made auta elektryczne?
5. Medycyna, antykoncepcja, wsparcie psychologiczne. Średnio mi się widzi umieranie z powodu otwartego złamania bo najbliższy lekarz jest 5 dni wozem z wołami stąd. Trzeba też mieć dostęp do leków czy innych wyrobów medycznych, są ludzie którzy muszą brać leki całe życie. Ziółka z lasu są spoko ale mi nie zastąpią antydepresantów ani leków przeciwlękowych. Jak zrobić takie substancje bez labolatoriów, skąd sprowadzać?
6. Rozwiązywanie konfliktów. Bo takie będą, a szkoda, żeby wszystko zamieniło się w a) sekciarską komunę, b) hierarchiczny syf gdzie silniejsza psychicznie elita goni do roboty "gorszych", c) cholera wie co jeszcze. Mam dziwne (może przez kogoś zaprogamowane) przeświadczenie, że takie inicjatywy kończą... No, szybko kończą, po prostu. Bośmy jako ludzie głupi i przemocowi.
7. Inkluzywność i wsparcie osób ze specjalnymi/nietypowymi potrzebami. Temat rzeka bo każdy jest inny.

Poza tym... Pomóżcie mi. Taka wizja pomaga mi opanować lęk przed następstwami katastrofy, ale z drugiej strony nie umiem sobie wyobrazić życia w takim miejscu. Nie mam pojęcia jakby to mogło wyglądać. Część moich krewnych pochodzi z właśnie takiej wsi gdzie są same pola i gospodarstwa i naprawdę bardzo źle mi się te miejsca kojarzą: wieczne konflikty sąsiedzkie, brudne psy i krowy na łańcuchach, zaniedbane dzieci w zniszczonych ubraniach, wyniszczający ludzi alkoholizm, brak komunikacji i dojazdu gdziekolwiek bez samochodu. Chciałabym uwierzyć, że da się jakoś... inaczej.

Dostałem właśnie zaproszenie do rozmów na temat "rewitalizacji" stowarzyszenia-wydmuszki, którego kadra się powypalała i jest na granicy biologicznego wymarcia. Idea jest taka, żeby je wykorzystać do działań na skrzyżowaniu tematów:

• Adaptacji do / mitygacji Wszechkryzysu
• Rozwoju aktywności wodniackiej
• Jak najszerzej pojętej ochrony i opieki (stewardship) zlewni Warty.

Zainteresowane osoby zapraszam jak zwykle niezwykle serdecznie. Tematów mrowie, a i kasa się znajdzie.

Przygotowujemy (Future Labs) oficjalny projekt dla osób i społeczności zmagających się z kryzysem klimatycznym (oczywiście nie tylko).

Pomóż nam zebrać dane o zapotrzebowaniu na

• wsparcie psychologiczne dla osób przeżywających trudne emocje w związku z kryzysem klimatycznym;
• wsparcie dla społeczności potrzebujących zorganizować się dla adaptacji do zmian klimatycznych, aby rozwiązać konkretny problem lub wyzwanie wywołane przez kryzys klimatyczny.

Link via QR

Wypełnij, podbij i podaj dalej!

Kolejna odsłona zapaści gospodarki globalnej.

Od paru lat w kraju nie produkuje się papieru gazetowego, a papier graficzny do druku książek powstaje tylko w fabryce Arctic Paper w Kostrzynie. Co ciekawe, jest jeszcze jedna wielka drukarnia — w Kwidzynie, należąca do International Paper. Ta zamknęła już linię odpowiedzialną za papier gazetowy, teraz szykuje się do odejścia od papieru książkowego. Papiernia skupi się na produkowaniu kartonu opakowaniowego.

Aż 75 proc. młodych ludzi uważa, że „przyszłość jest przerażająca” - wynika z badania z udziałem 10 tys. młodzieży i młodych dorosłych w wieku pomiędzy 16. a 25. r.ż. w 10 krajach.

cross-posted from: https://szmer.info/post/14631

PSNC Future Labs w Poznaniu jest publiczną jednostką naukową w strukturze Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego.

Nasza misja obejmuje inicjowanie współpracy między środowiskiem naukowo-technicznym a ruchami i organizacjami społecznymi.

Organizujemy pierwszą edycję festiwalu społeczno-naukowego, podczas którego uczestnicy będą szukać praktycznych odpowiedzi na wyzwania kryzysu klimatycznego, pracując w mieszanych zespołach, łączących osoby aktywistyczne, przedstawicie(k)i społeczności lokalnych oraz osoby naukowo-techniczne.

W tej chwili szukamy chętnych do pomocy przy organizacji festiwalu -- na razie na zasadzie wolontariatu, o budżet na wynagrodzenia dopiero będziemy walczyć.

Komunikacja w tej chwili w grupie na signalu (https://shorturl.tepewu.pl/festiwal_pwd_2022 oraz QR code w nagłówku)

Nieco więcej informacji tutaj: https://osa.tepewu.pl/cloud/petros/Patrzymy%20w%20g%c3%b3r%c4%99/Ulotka-nr-1-260122.pdf

We're building a platform for revolutionary autonomy.

Amid climate change and economic ruin, we’re connecting a network of people who are ready to live and fight, aggregate skills, build infrastructure, and share tools to make a different world.

Bożena Gulla, Kinga Tucholska, Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek

Psychologia kryzysu klimatycznego

Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska Kraków, 2020

Recenzenci: dr hab. Halszka Kontrymowicz-Ogińska, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie dr hab. Tadeusz Zawora, prof. Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie

Projekt okładki: Justyna Peller-Szałańska

Nazwiska autorek zostały podane w kolejności alfabetycznej.

Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska

ISBN 978-83-955592-7-3

Spis treści

Wprowadzenie 7

Sytuacja klimatyczna 7

Konsumpcyjny styl życia jako jedno ze źródeł zmian klimatycznych 9

Psychologiczny kryzys klimatyczny 11

Dlaczego i po co została napisana ta książka? 13

Część I Okiem  psychologa… 15

Rozdział I. Przekonania i mity klimatyczne  16

Mity klimatyczne 16

Modele mentalne zmian klimatycznych 19

Związki poznania z emocjami 21

Postawy wobec zmian klimatycznych 22

Rozdział II. Emocje klimatyczne  25

Emocje podstawowe  28

Strach i lęk... 29

Gniew i złość... 30

Smutek i żal... 31

Emocje samoświadomościowe i wtórne 32

Wstyd… 33

Poczucie winy… 34

Poczucie bezradności... 35

Specyfika i dynamika stanów emocjonalnych 36

Rozdział III. Złożone stany emocjonalno-uczuciowe 38

Solastalgia... 38

Żałoba klimatyczna... 41

Utrata nadziei…  44

Dynamika złożonych stanów emocjonalno-uczuciowych 46

Rozdział IV. Dystres i kryzys psychologiczny 49

Koncepcja stresu 49

Radzenie sobie ze stresem 51

Dystres klimatyczny 52

Stres pretraumatyczny 53

Ostra reakcja na stres 54

Uciążliwości klimatyczne jako stres chroniczny 55

Stres potraumatyczny 55

Kryzys psychologiczny 57

Zespoły psychopatologiczne 59

Rozdział V. Adaptacja klimatyczna 61

Adaptacja emocjonalna  63

Adaptacja poznawcza 64

Adaptacja behawioralna 66

Adaptacja reaktywna  i proaktywna 67

Idea „głębokiej adaptacji” 69

Rozdział VI.  Modele przezwyciężania skutków traumy klimatycznej  69

Model stresu i radzenia sobie 70

Model „pracy żałoby klimatycznej” 71

Model poszukiwania i nadawania sensu traumie klimatycznej 74

Przezwyciężanie kryzysów w społecznościach 76

Rozdział VII. Wzorce zachowań w obliczu zmian klimatycznych 79

Uwarunkowania reagowania na zmiany klimatyczne  80

Przykłady dobrych praktyk 82

Korzystanie z grup wsparcia 84

Zgłoszenia do psychologa — indywidualne porady 85

Rozdział VIII. Wybrane dyspozycje indywidualne i mechanizmy społeczne 87

Specyfika emocjonalności  87

Specyfika stylu poznawczego 90

Refleksyjność/bezrefleksyjność... 90

Stopień tolerancji niepewności... 92

Wymiar optymizm/pesymizm... 93

Poczucie sprawstwa i własnej skuteczności  94

Perspektywa temporalna 96

Odporność psychiczna 97

Mechanizmy społeczne 98

Rozdział IX.  Oddziaływania psychologiczne i  psychoterapeutyczne 101

Adresaci i formy oddziaływań psychologicznych 105

Jednostki...  105

Indywidualne oddziaływania psychologiczne 106

Psychoterapia klimatyczna 107

Społeczności… 109

Oddziaływania wobec grup i społeczności 110

Politycy i biznesmeni...  114

Oddziaływania wobec świata polityki i biznesu 116

Media...   117

Rekomendacje dla mediów 118

Podsumowując… 119

Zakończenie 121

Powaga i pilność sytuacji 122

Aktywna rola środowiska specjalistów z  zakresu zdrowia psychicznego 123

Zestawienie propozycji działań psychologicznych  124

Zagadnienia etyczne  127

PSYCHOLOGICZNY EKO-PORADNIK 128

Część II Okiem klimatologa… 131

Krótka historia klimatu Ziemi 132

Naturalne przyczyny zmian klimatu 133

Wahania aktywności Słońca 134

Zmiany położenia i konfiguracji Ziemi na orbicie okołosłonecznej 134

Zmiany składu atmosfery w wyniku wybuchów wulkanów 135

Zmiany cyrkulacji atmosfery i cyrkulacji oceanicznej 136

Sprzężenia zwrotne 136

Antropogeniczne przyczyny współczesnych zmian klimatu 137

Efekt szklarniowy 137

Wymuszenie radiacyjne 139

Projekcje zmian klimatu na przyszłość – ekstrapolacja trendów 142

System klimatyczny Ziemi 143

Modele zmian klimatu 144

Krok czasowy 146

Historia modelowania klimatu 147

Scenariusze zmian klimatu 148

Obserwowane zmiany temperatury na świecie i w Polsce 151

Zależność trendów od okresu badań 155

Opady atmosferyczne 157

Zagrożenia związane z wodą 157

Wzrost częstości ekstremalnych zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych 158

Wzrost poziomu wód morskich 160

Przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptacja do zmian klimatu 161

Posłowie 167

O Autorkach: 169

Literatura cytowana: 171

Literatura do Części I 171

Literatura do Części II 176

Spis rysunków i tabel 180